گنبد سرخ مراغه

گنبد سرخ یکی از قدیمی ترین بناهایی دوره اسلامی است که در شهر مراغه از استان آذربایجان شرقی قرار دارد. این بنا در جنوب غربی شهر مراغه واقع میباشد. بنای گنبد سرخ در سال ۵۴۲ هجری به دستور عبدالعزیز بن محمود بن سعدید رییس آذربایجان ( این شخص یکی از امیران سلسله کوچک احمدیلی است که در این عصر بر مراغه حکمرانی داشتند ) در دوره سلجوقیان و به وسیله بنی بکر محمد بن بندان بن محسن معمار ساخته شده است.

گنبد سرخ قدیمی ترین مزار از پنج مزار بزرگ موجود در مراغه است که در آذربایجان بیشتر به گنبد قرمز شهرت دارد. در حال حاضر علی رغم وجود کتیبه های خوانا، کسی که در گنبد سرخ دفن شده بر ما ناشناخته است.

معماری گنبد سرخ

سبک معماری این بنا به شیوه رازی است.با شروع ساخت این بنا دوره رازی در معماری ایران به پایان رسیده و این بنا نقطه عطف و شروع معماری آذری می باشد که تلفیق آجر و کاشی و استفاده از کاشی در تزیین بناهای تاریخی در ایران از مشخصه های این دوره است.

گنبد سرخ بنایی مربع شکل است متشکل از سردابه و اتاق اصلی که برروی سکوی سنگی قرار دارد و به وسیله هفت ردیف پله می توان به آن دسترسی یافت. پنج پله در جلوی سکو واقع شده و پله ششم و هفتم جز آستانه درگاه محسوب می شوند. سه پهلوی شرقی ، غربی و جنوبی گنبد هر یک دارای دو طاق نمای آجری با طرحهای تزیینی و سرطاقی منقش تخمیری است . سردر بنای گنبد سرخ دارای یک طاقنمای جالب عمیق است که بالای آن با نقش و نگار تخمیری و کاشی های ساده آبی رنگ متداول در دوره سلجوقی تزیین یافته است . گنبد سرخ با کاشیکاری آبی رنگ و آجرکاری و گچ بری ظریف و کتیبه کوفی آجری و نقش و نگارهای گوناگون یکی از بناهای دیدنی و مشهور مراغه و ایران است از امتیازات مهم تزیینی این بنا اختلاط کاشی فیروزه ای و آبی در زمینه آجری و همچنین گچ بری و نقوش هندسی آن است . شهرستانمراغه با داشتن 5برج و بنای تاریخی در گذشته به شهر برجها معروف بوده است .

گنبد سرخ دارای ۴ ضلع بوده، کتیبه ضلع شمالی نشانگر اسم و القاب بانی گنبد و تاریخ احداث بنا می باشد و کتیبه ضلع شرقی و جنوبی آن آیات قرانی و ضلع غربی آن حاکی از نام سازنده بنا می باشد.

دخمه یا سردابه در میان سکو واقع شده و از جبهه شرقی می توان به آن راه یا فت . سقف سردابه برروی دیوارهای جانبی و ستون مربع شکلی که دروسط دخمه قرار دارد استوار شده است .

کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند این بنا قبل از رصدخانه مراغه برای تعیین ماه های سال و ساعات روز کاربرد داشته و سوراخ های ایجاد شده بر ضلع های این بنا نشانگر این امر است.

گنبد سرخ در تاریخ ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و دارای شماره ثبت در آثار ملی ۱۳۴ است.