بازار اراک

بازار اراک یکی از بناهای نخستین شهر اراک است. بنای اولیه این بازار را حاکم وقت اراک (سپهدار اعظم) که نام مسجد و مدرسه‌ای در بازار نیز به نام وی می‌باشد در اوایل قرن ۱۳ گذاشت.

با این همه بنای مجموعه بزرگ بازار اراک شامل حمام، مسجد، مدرسه، آب انبارها، گذرها و کاراوانسراها در زمان فتحعلی شاه قاجار و توسط یوسف خان گرجی در سال ۱۲۲۸ هجری قمری در بافت مرکزی سلطان آباد (نام قدیم اراک) بنیان گذاشته شد.

این بازار دارای دو محور عمود بر هم می‌باشد که یکی محور شمالی جنوبی به طول ۷۲۰ متر و دو ورودی یکی در شمال و یکی در جنوب و محور شرقی غربی به طول ۲۰۰ متر و دارای ۸ گذر و ورودی شرقی غربی.

محور شمالی جنوبی و محور شرقی غربی همدیگر را در محلی معروف به چهار سوق قطع می‌کنند که در این محل یک حوض سنگی نیز وجود دارد. مساحت کل مجموعه بازار بالغ بر ۱۴ هکتار می‌باشد. در قدیم در چهار طرف بازار ۴ دروازه به نام‌های دروازه قبله و دروازه راهجرد و دروازه شهرجرد و دروازه حاج علی‌نقی وجود داشته که در گذر زمان از بین رفته‌اند. در ساخت این مجموعه بیشتر از آجر استفاده شده و ملات گچ و آهک و خاک رس نیز مکمل بنای بازار هستند و برای استحکام بنا از تیرچه چوبی استفاده شده است. در پای ستون‌ها نیز صفحات و ورق های منجمد مسی و سربی استفاده شده است.

سقف بازار به صورت گنبدی می‌باشد و در نمای پشت بام گنبدها در دو محور شمالی جنوبی و شرقی غربی بصورت ممتد دیده می‌شوند که گنبد مربوط به چهار سوق یا همان محل تلاقی دو محور بزرگ‌تر و متمایزتر از باقی گنبدها ست. در مرکز هر گنبد نور گیر چند ضلعی تعبیه شده که علاوه بر نقش نورگیری کار تهویه هوا را نیز بر عهده دارد. به علت معماری خاص بکار رفته در ساخت بنای بازار هوای داخل بازار در زمستان گرم و متبوع و در تابستان علی‌رغم سر پوشیده بودن بسیار خنک می‌باشد.

در بازار ۵۰۰ باب مغازه وجود دارد که همه در راسته بازار فعالیت می‌کنند و مکا‌ن‌های دیگر مانند بازارچه‌های اختصاصی و بار اندازها و انبارها و کارگاه‌های تولیدی در ۲۰ سراچه و تیمچه فعالیت دارند. در طرفین بازار و به فاصله ۵۰ متر از یکدیگر ساخته شده‌اند که از آن جمله می‌توان به سرای کاشانی که به بازار فرش اختصاص یافته و سرای مهر که به صنایع دستی مختص شده یا سراهایی دیگر مثل نوروزی ٬ گلشن ٬ آقایی٬ کتاب فروشان ٬نوذری٬ اکبری ٬ فراهانی‏ها و کرمانشاهی که هر یک به کالایی خاص اختصاص یافته‌اند مانند پوشاک و غیره.

همچنین اماکنی چون حمام و آب انبار و مسجد و مدرسه سپهدار که الان به نام حوزه علمیه امام خمینی تغییر نام داده است وجود دارد. مدرسه سپهدار دارای مسجد و آب انبار و یک صحن بزرگ و همچنین یک حوض سنگی است و حیاط مدرسه از پشت بام بازار کاملا در دید است. همچنین یکی دیگر از مکان‌های موجود در بازار اراکموزه صنایع دستی استان مرکزی است که در یکی از گذرها و در خانه‌ای قدیمی و تاریخی به نام خانه حسن پور قرار گرفته است.

محور شمالی جنوبی و محور شرقی غربی همدیگر را در محلی معروف به چهار سوق قطع می‌کنند که در این محل یک حوض سنگی نیز وجود دارد. مساحت کل مجموعه بازار بالغ بر ۱۴ هکتار می‌باشد. در قدیم در چهار طرف بازار ۴ دروازه به نام‌های دروازه قبله و دروازه راهجرد و دروازه شهرجرد و دروازه حاج علی‌نقی وجود داشته که در گذر زمان از بین رفته‌اند. در ساخت این مجموعه بیشتر از آجر استفاده شده و ملات گچ و آهک و خاک رس نیز مکمل بنای بازار هستند و برای استحکام بنا از تیرچه چوبی استفاده شده است. در پای ستون‌ها نیز صفحات و ورق های منجمد مسی و سربی استفاده شده است.

سقف بازار به صورت گنبدی می‌باشد و در نمای پشت بام گنبدها در دو محور شمالی جنوبی و شرقی غربی بصورت ممتد دیده می‌شوند که گنبد مربوط به چهار سوق یا همان محل تلاقی دو محور بزرگ‌تر و متمایزتر از باقی گنبدها ست. در مرکز هر گنبد نور گیر چند ضلعی تعبیه شده که علاوه بر نقش نورگیری کار تهویه هوا را نیز بر عهده دارد. به علت معماری خاص بکار رفته در ساخت بنای بازار هوای داخل بازار در زمستان گرم و متبوع و در تابستان علی‌رغم سر پوشیده بودن بسیار خنک می‌باشد.

در بازار ۵۰۰ باب مغازه وجود دارد که همه در راسته بازار فعالیت می‌کنند و مکا‌ن‌های دیگر مانند بازارچه‌های اختصاصی و بار اندازها و انبارها و کارگاه‌های تولیدی در ۲۰ سراچه و تیمچه فعالیت دارند. در طرفین بازار و به فاصله ۵۰ متر از یکدیگر ساخته شده‌اند که از آن جمله می‌توان به سرای کاشانی که به بازار فرش اختصاص یافته و سرای مهر که به صنایع دستی مختص شده یا سراهایی دیگر مثل نوروزی ٬ گلشن ٬ آقایی٬ کتاب فروشان ٬نوذری٬ اکبری ٬ فراهانی‏ها و کرمانشاهی که هر یک به کالایی خاص اختصاص یافته‌اند مانند پوشاک و غیره.

همچنین اماکنی چون حمام و آب انبار و مسجد و مدرسه سپهدار که الان به نام حوزه علمیه امام خمینی تغییر نام داده است وجود دارد. مدرسه سپهدار دارای مسجد و آب انبار و یک صحن بزرگ و همچنین یک حوض سنگی است و حیاط مدرسه از پشت بام بازار کاملا در دید است. همچنین یکی دیگر از مکان‌های موجود در بازار اراک موزه صنایع دستی استان مرکزی است که در یکی از گذرها و در خانه‌ای قدیمی و تاریخی به نام خانه حسن پور قرار گرفته است.