یک بار دیگر چمدان‌هایمان را به قصد دیدن و خواندن سنگ‌نوشته‌هایی هزاران ساله در لابه‌لای اوراق صخره‌های استوار در گوشه‌ای از ایران عزیزمان می‌بندیم و این بار راهی آذربایجان شرقی می‌شویم: جایی که گرمای میزبانان آذری و خلوتی محوطه‌های باستانی‌اش در این فصل شما را به این نتیجه می‌رساند که منتظر گرم شدن هوا و فرا رسیدن تعطیلات سالانه نشوید و چمدان‌هایتان را ببندید.
سنگ‌نوشته رازلیق
در 12 کیلومتری شمال شهر سراب منطقه‌ای است به نام رازلیق؛ در آنجا کوهی است به نام زاغان که بر یکی از صخره‌هایش کتیبه‌ای نقش بسته در 16 سطر، در قابی به ابعاد 80 در 120 سانتی‌متر.این سنگ‌نوشته متعلق به یکی از پادشاهان اورارتو است. تمدنی بسیار کهن که در شمال کردستان و غرب آذربایجان امروزی شکل گرفت و مرکز حکومت صاحبان این تمدن حوالی دریاچه وان بود.
اورارتوها که به اعتقاد بسیاری از محققان، نیاکان ارامنه و گرجی‌ها بوده‌اند، با مادها در ایران مراوده و البته مجادله‌های بسیاری داشتند و پادشاهان آنها نیز مانند آنچه در آن روزگار متداول بود پس از پیروزی‌های بزرگشان دستور به کندن و نگارش کتیبه و ثبت پیروزی‌های تاریخی‌شان می‌کردند.
سنگ‌نوشته رازلیق یکی از همین اسناد ارزشمند است که به خواست آرگیشتی دوم (730 ـ 685 ق.م.) پادشاه صاحب نام اورارتو، پس از پیروزی بر همسایگانش و تسخیر بخش‌های زیادی از سرزمین‌های آنان به نگارش درآمد.
تاریخ آذربایجان را روی سنگ بخوانید
شکوه استقامت اورارتو
آنچه از میان سطرهای این کتیبه که به خط میخی اورارتویی نوشته شده و می‌توان ترجمه کرد به این شرح است.
«به یاری خداوند، آرگیشتی می‌گوید: من به سرزمین آرهو لشکر کشیدم. سرزمین اولوشو و سرزمین بوقو را تسخیر کردم تا کنار رودخانه مونا رسیدم و از آنجا بازگشتم. سرزمین‌های گیردو، گیتوهانی و توایشیدو را تسخیر کردم. شهر روتومنی را گرفتم. سرزمین‌هایی را که من تسخیر کردم تحت باج خود قرار دادم. این قلعه‌ها را که من به زور گرفتم دوباره برقرار ساختم.
تاریخ آذربایجان را روی سنگ بخوانید
من آن را آرگیشتی ایردو (یعنی رعیت آرگیشتی) نامیدم. به خاطر شکوه استقامت اورارتو، برای مطیع ساختن سرزمین‌های دشمن، به یاری و عظمت خداوند و آرگیشتی، شاه بزرگ، شاه جهان، شاه شاهان، خداوندگار شهر توشپا. آرگیشتی می گوید: هر کس نام مرا محو کند یا به این کتیبه صدمه‌ای بزند. امیدوارم خدایان او را محو سازد».
تاریخ آذربایجان را روی سنگ بخوانید
فتح 44 شهر در یک روز روی سنگ
یکی دیگر از مهم‌ترین کتیبه‌های اورارتوها در حوالی شهر اهر قرار دارد. اهر در 103 کیلومتری شمال شرقی تبریز است و از قدیمی‌ترین مناطق آذربایجان به شمار می‌رود. اهر به نام ارسباران نیز شناخته می‌شود و در کتاب‌های زیادی با این نام عنوان شده است. این ناحیه به علت اهمیت سیاسی و نظامی از دیرباز برای تمدن‌ها و اقوام بسیاری مورد توجه بوده است. به همین علت است که اورارتوها نیز آن را جایی مناسب برای به جای گذاشتن یادگارهایشان انتخاب کرده‌اند. یکی از توابع اهر، ورزقان است که در 2 کیلومتری شرق آن کوهی به نام زاغی است و کتیبه سقندل بر پیشانی این کوه نقش بسته است.
تاریخ آذربایجان را روی سنگ بخوانید
این کتیبه در 10 سطر به خط میخی و به امر ساردوی دوم (750 ـ 733 ق.م.) پسر آرگیشتی اول حک شده و در آن از حمله به ناحیه کوهستانی پولو آدری و گشودن 21 دژ و تصرف 45 یا 44 شهر در یک روز، سخن می‌رود. با توجه به نظریه دانشمند اورارتوشناس گرجی، پولو آدری محل زندگی یک طایفه کوه‌نشین در شمال آذربایجان ایران بوده و این کتیبه به حوادث سال‌های 747 ـ 45 قبل از میلاد مربوط می‌شود.
علاوه بر این، کتیبه اورارتویی دیگری نیز در کوه‌های اهر شناخته شده که باز هم مربوط به پادشاهی است به نام آرگیشتی. این سنگ‌نوشته در روستایی به نام شیشه از توابع دهستان ورگهان در اهر قابل دیدن است. اگرچه آسیب زیادی دیده، اما خط میخی اورارتویی آن هنوز هم به خوبی قابل‌تشخیص است.
روستای خوجین جاذبه دیدنی اردبیل