باغ فین کاشان، نام یک باغ ایرانی است که حمام فین نیز در آن قرار دارد .مکان نامبرده جایی است که ناصرالدین شاه، در سال ۱۸۵۲ میلادی صدراعظم خود امیر کبیر را در آن به قتل رساند.
سابقه و قدمت باغ فین احتمالا به دوره صفویه بازمیگردد. وسعت باغ بالغ بر ۲۳ هزار مترمربع و شامل یک حیاط مرکزی است که به وسیله دیوار، بارو و برج های استوانه ای شکل محصور شدهاست.
در مقایسه با بسیاری از باغهای ایرانی مشابه، باغ فین با آب قابل توجهی مشروب میشود. باغ فین و مجموعه بناهای آن در کاشان ، باغ فین واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۱۴ با شماره ثبت ۲۳۸ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.
معماری باغ
وجود عناصر آب و درخت که عناصری پویا هستند در کنار ابنیه که عناصر ثابت معماری هستند، هویتی زنده به این اثر فرهنگی و تاریخی بخشیدهاست.
باغ فین یکی از مهمترین نمونه باغهای ایرانی است که همچنان زنده و پابرجاست. همچنین این باغ به خوبی روش ایجاد منظر فرهنگی را معرفی میکند.
عنصر آب
در طراحی باغ فین، آب اساسی ترین عنصر بودهاست. آب در باغ فین به صورتهای راکد(در استخر مقابل کوشک و حوض خانه صفوی)، روان (در جویها)، فورانی (فوارهها) و جوششی (ظهور آب از حفرههای منظم کف حوض در حوض جوش و حوضخانه صفوی و شترگلوی فتحعلی شاه) حضور دارد. هریک از اشکال گوناگون آب در این باغ، مفهومی خاص را تداعی میکند.
آب فراوان و جریان آن در جویهایی با کاشی فیروزه ای، در محیطی که آب واقعا کمیاب است و درختانی با سایه گسترده در تضادی بزرگ با کویر خشک و طبیعتی نامهربان است که در پشت دیوارهای باغ گسترده است.
آب جاری در جویها، استخر ها و حوض های باغ از چشمه سلیمانیه تامین میشود. آب این چشمه ابتدا در استخری در پشت باغ جمع میشود.
اختلاف ارتفاع این استخر نسبت به سطح جویها، ایجاد فواره هایی را امکانپذیر کردهاست که به روش ثقلی آب را به بالا پرتاب میکنند.
آب حوض اصلی از دوازده چشمه داخل آن میجوشد که به آن حوض جوش گفته میشود.از آن به بعد، آب در جویهایی با کاشیهای فیروزهای جریان مییابد. رنگی که با رنگ خاکی صحراهای اطراف در تضاد است.
عنصر درخت
مهمترین گیاهان باغ فین، شامل ۵۷۹ اصله درخت سرو و ۱۱ اصله درخت چنار است. با توجه به قدمت این درختان، به نظر میرسد که درخت سایه گستر و همیشه سبز سرو در طراحی باغ نقش کالبدی داشته و کاشت معدود درختان خزان دار چنار موجود در باغ، فقط به منظور افزایش کیفیت بصری صورت گرفتهاست .به نظر میرسد که کاربرد درخت سرو در ادبیات فارسی به عنوان نماد زیبایی انسان در این انتخاب بیتاثیر نبودهاست. اغلب درختان باغ، بین ۱۰۰ تا ۴۷۰ سال سن دارند. طی پانزده سال گذشته و بخصوص بعد از سال ۱۳۸۶، مجموعهای از عوامل موجب بروز فاجعه خشکی و بیماری درختان شد.
عواملی همچون مهار فیزیکی غیراصولی، دخالت غیر کارشناسانه، سرمازدگی شدید، عبور سیم و کابل برق و لولهگذاریهای تاسیساتی، ایجاد پیادهروهای آهکی و سیمانی و محصور کردن درختان با آن، آبیاری نادرست و غیراصولی، آفت شپشک، نادیده گرفتن دستور غذایی درختان، مشکلات مدیریتی و نادیده گرفتن نظرات کارشناسان موجب گردید تا حداقل ۱۱۲ درخت تاریخی به طور کامل خشک شده و تعداد زیادی هم بین ۳۰ تا ۵۰ درصد آسیب ببینند.
مسئولین میراث فرهنگی پایان یافتن «عمر مفید» درختان را دلیل خشک شدن آنها میدانند.
عنصر ابنیه
حمام فین
در طراحی اولیه باغ، حفظ تقارن اهمیت ویژهای داشتهاست. به تدریج و با دخالت شاهان، از این تقارن کاسته شدهاست.
این خروج از تقارن هم در محورهای تردد در باغ و هم در ابنیه اضافه شده پس از دوره صفویه به چشم میخورد. در مرکز باغ، کوشک صفوی قرار دارد.
حمام کوچک و عمارت سردر سایر ابنیه دوره صفوی را تشکیل میدهند. کوشک قاجاری با نقاشیهای زیبای سقفی و دیواری نیز در انتهای باغ و خارج از محور تقارن باغ واقع است. حمام سلطنتی، موزه ملی، خلوت کریمخانی و اتاق شاهنشین ابنیهای هستند که پس از دوران صفویه به ابنیه باغ افزوده شدهاند.