نقش رستم

نقش رستم یکی از مکانهای دیدنی و تاریخی استان فارس است که در شمال شهرستان مرودشت و حدود 6 کیلومتریتخت جمشید، در کوه حاجی آباد واقع است. آرامگاه چند تن از پادشاهان هخامنشی از جمله داریوش بزرگ و خشایارشاه ،نقش برجسته هایی از وقایع مهم دوران ساسانیان از جمله تاجگذاری اردشیر بابکان و پیروزی شاپور اول بر امپراتوران روم، بنایی موسوم به کعبه زرتشت و نقش برجسته ویران شده ای از دوران عیلامیان در نقش رستم قرار دارد.

آرامگاه های هخامنشی در نقش رستم

آرامگاه چهار شاه هخامنشی در نقش رستم جای گرفته است. هر چهار آرامگاه شکلی صلیبی دارند و در دل کوه با ارتفاع قابل توجهی از سطح زمین قرار دارند. در نقش رستم آثار 3 دوره باستانی وجود دارد: آثار دوره عیلامی از 600 تا 2000 قبل از میلاد. آثار دوره هخامنشی از 600 تا 330 قبل از میلاد. آثار دوران ساسانی از سال 224 تا 651 میلادی. از دوره عیلامیان نقش برجسته محو شده ای در نقش رستم وجود دارد که در دوره ساسانی روی آن نقش دیگری از بهرام دوم ساسانی حک شده. این نقش محو شده از دو الهه تشکیل شده که روی مارهایی نشسته اند و لباس های چین دار به تن دارند. در نقش رستم آرامگاه ها و معبد آناهیتا از دوره هخامنشیان به جای مانده است.از بین 4 آرامگاه موجود، فقط آرامگاه داریوش اول کتیبه دارد. در شاخه بالایی آرامگاه، داریوش با لباس پارسی و کمان به دست روی سکویی سه پله ایستاده و در حال انجام مراسم است. تصویر فروهر یا اهورا مزدا در بالای سر و پیشاپیش وی قرار گرفته و داریوش دست خود را به علامت احترام رو به این تصویر گرفته. آرامگاه خشایارشا در سمت راست آرامگاه داریوش اول قرار دارد و بجز فقدان کتیبه و برخی اختلاف های جزیی در نقش های برجسته، کاملا مشابه آن آرامگاه است. از بین این 4 آرامگاه ، آرامگاه خشایارشا بهتر از همه حفظ شده است. آرامگاه اردشیر اول در سمت چپ آرامگاه داریوش اول قراردارد. آرامگاه داریوش دوم غربی ترین آرامگاه هخامنشی نقش رستم است. در ورودی آرامگاه ها به شکل مربع است. این درها در دوران باستان قفل می شدند. برای این کار دو قطعه سنگ بزرگ در پشت آنها قرار می گرفت و به این وسیله مهر می شد. شکل آرامگاه ها نیز مشابه است. تنها تفاوت آرامگاه داریوش کبیر در کتیبه های میخی و آرامی آن است. در این کتیبه، داریوش، اهورامزدا را ستایش می کند و فتوحات خود را برمی شمارد و از اندیشه های خود سخن می گوید. سرپوش هر یک از تابوت ها را قطعه سنگ بزرگی تشکیل می دهد. 

کعبه زرتشت

کعبه زرتشت نام بنایی است مکعب مستطیل با معماری خاص در نقش رستم و دقیقا روبه روی آرامگاه داریوش دوم قرار دارد.کعبه زرتشت دارای یک مدخل بالاتر از سطح زمین و بازمانده پلکانی برای دسترسی به تنها ورودی آن است.کعبه زرتشت در دوره هخامنشی ساخته شده و از نام آن در آن دوران اطلاعی در دست نیست ولی در دوره ساسانی به آن بن خانک گفته می شده و اصطلاح کعبه زرتشت از حدود قرن چهاردهم میلادی به این بنا اطلاق شده است.

دیدگاه ها و تفسیرهای گوناگونی درباره کاربرد کعبه زرتشت ذکر شده است. برخی از باستان شناسان این بنا را آرامگاه دانسته اند بعضی دیگر گفته اند که کعبه زرتشت آتشگاهی بوده است که آتش مقدس را در درون آن قرار می داده اند و در مواقع انجام تشریفات مذهبی از آن استفاده می کرده اند.گروهی دیگر معتقدند که این بنا گنج خانه و محل نگهداری اسناد دینی و اوستا بوده است.گروه اندکی هم این بنا را پرستشگاه آناهیتا می دانند و معتقدند که مجسمه این ایزدبانو در کعبه زرتشت نگهداری می شده است.