معماری قاجار در ایران یک ردپای بزرگ و پررنگ به جا گذاشته است؛ کلاه فرنگی ها! ساختمان های تزئینی شاهانه ای که معمولا وسط باغ ها ساخته می شدند و معماری آنها نیمی ایرانی، نیمی اروپایی بود. هرچند که این بناها محدود به دوره قاجار نبودند و سابقه تاریخی قدیمی تری دارند اما بیشترین کلاه فرنگی های کشور یادگار قاجاری ها است.
دهخدا در لغت‌نامه اش در معرفی این بناها می نویسد: «عمارتی که در میان عرصه سازند. بناء در میان عرصه با گنبدی شبه مخروط. اطاقکی مسقف که در وسط کاخ‌ها و باغ‌ها برای استراحت یا در میدان‌ها برای فروش روزنامه و اغذیه سازند. کیوسک.» کلاه فرنگی هایی که حالا در بیشتر شهرهای کشور می توانید یکی از آنها را ببینید.
کلاه فرنگی وکیل اراک
قلعه کلاه فرنگی حاج وکیل، از آثار اواخر دوره قاجاریه اراک است که یک شرکت تجاری انگلیسی نام زیگلر آن را بنا کرده بود. این کلاه‌فرنگی شامل حیاط، ایوان، شبستان، قسمت همکف و بالاخانه است که در مساحتی حدود 900 متر مربع و در محوطه‌ای به مساحت 3800 متر مربع ساخته شد.
بخش هایی از خارج بنا و ستون‌ها با کاشی‌های لعابدار پوشیده شده اما در داخل بنا تزئینات خاصی به چشم نمی خورد. از زیرزمین این بنا به عنوان انبار استفاده می شده و در بالای طبقه هم کف کلاه فرنگی بسیار زیبایی دیده می شود. کلاه فرنگی اراک در سال 1375 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 1771 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
کلاه فرنگی رشت
در رشت هم یک کلاه فرنگی قاجاری وجود دارد که در ضلع جنوبی باغ محتشم این شهر قرار دارد، بنایی فاخر و 4 طبقه که از بیرون 3طبقه به نظر می‌آید. طبقات اول و دوم این بنا هر کدام دو اتاق دارند و این اتاق‌ها هر یک به وسیله پنجره‌هایی نورگیر، روشنایی و تهویه مناسب را در فصل گرم سال فراهم می‌کنند.
کلاه فرنگی روی سر بنای ایرانی
بلندترین اتاق این عمارت هشت‌گوش و از هر سو دارای پنجره‌هایی است که رو به باغ باز می‌شود و مصالح به کار رفته در آن آجر، چوب و گچ است. دور تا دور ساختمان در طبقه اول به صورت ایوان و در طبقه دوم به صورت بالکنی چوبی است، که 68 ستون بالکن بام ساختمان را مهار کرده، دامنه ساختمان از سر شیرهایی چوبی ساخته شده که به صورت دو پوش است که برای جلوگیری از ریزش برف و باران به داخل ساختمان طول آن را بلند گرفته اند.
این بنا در گذشته محل سکونت تابستانی حکام و فرمانداران شهر بود که با توجه به تغییر شرایط اجتماعی جامعه مورد بهره‌برداری‌های گوناگون از جمله خانه شطرنج شهر- رستوران پارک و غیره گردیده. این عمارت بعدها توسط میراث فرهنگی گیلان تبدیل به مرکز آموزش هنرهای سنتی در سطوح استان شد.
کلاه فرنگی وکیل شیراز
عمارت کلاه فرنگی وکیل شیراز در باغ زیبایی به نام باغ نظر این شهر قرار دارد. باغ نظر، باغ موزه پارس، باغ شاهزاده، عمارت کلاه فرنگیی، آرامگاه وکیل، عمارت چهارفصل یا باغ حکومتی نام‌های دیگر این ابنیه تاریخی دوره زندیه شهر شیراز است. در زمان حکومت زندیه، این عمارت باشکوه محل پذیرایی میهمانان و سفیران خارجی و مراسم رسمی و اعیاد مختلف بوده است.
کلاه فرنگی روی سر بنای ایرانی
این عمارت که از آثار دوره کریمخان زند است، به صورت هشت ضلعی ساخته شده و در آن کاشی کاری با نقوش اسلیمی، گل و مرغ، مناظر شکارگاه و صحنه‌های الهام گرفته از قصه‌ها و داستان‌های قدیمی به چشم می خورد. همچنین در داخل عمارت حوضی از مرمر و چهار شاه‌نشین و اتاق‌هایی در چهارگوشه ساخته شده است. بعد از مرگ کریمخان او را در اینجا به خاک سپردند و آقا محمد خان قاجار در سال 1206 شمسی به دلیل کینه توزی دستور نبش قبر او را داد و استخوان های او را به کاخ گلستان منتقل کردند و مجدداً در زمان پهلوی اول استخوان ها نبش قبر شد و به این مکان برگشت داده شد.
کلاه‌فرنگی شاه طهماسب قزوین
کلاه فرنگی قزوین یکی از معروف ترین کلاه فرنگی های ایران است. این بنا از آثار مهم دوره صفوی است و در وسط باغ بزرگی قرار دارد و تنها کوشک باقی مانده از مجموعه کاخ‌های سلطنتی روزگار شاه طهماسب به حساب می‌آید. از جاذبه‌های موزه چهلستون قزوین، می‌توان به نقاشی‌های دوران صفوی اشاره کرد.
کلاه فرنگی روی سر بنای ایرانی
این مکان، کاخ شاهی بوده که شاه طهماسب صفوی بنای آن را از روی نقشه یک معمار ترک با شیوه شطرنجی خیلی کوچک ساخته و دارای پنجره‌های چوبی بسیار ظریف و زیبا است؛ ساختمانی 8 گوش به مساحت تقریبی 500 متر مربع که بر اساس نقشه معماری ترک در 2 طبق ساخته شده و دارای تالارها و اتاق های کوچکی در هر طبقه است. این مکان هم اکنون موزه قزوین است.
کلاه فرنگی رفسنجان
مجموعه کلاه فرنگی رفسنجان مربوط به دوره قاجار است و در روستای سعادت آباد این شهر قرار دارد. این بنا معروف به چهل دری در روستای سعادت آباد رفسنجان قرار دارد که این ساختمان در قدیم بخشی از مجموعه ای بوده که محل زندگی حکام و حاکم نشین بوده است. در مجموعه کلاه فرنگی رفسنجان آب انبار، حمام، بازار و کاروانسرا وجود داشته وولی امروز تنها قسمتی از عمارت چهل دری و بازار باقی مانده و بخش های دیگر این مجوعه نابود شده اند. به نظر می رسد این بنا در دوره زندیه ساخته شده و بعدها در دوران قاجار تکمیل شده است.
کلاه فرنگی بیرجند
کلاه فرنگی بیرجند نماد این شهر است که در دوره قاجار و بین سال‌های 1264 تا 1313 هجری قمری ساخته شده و در حال حاضر محل استانداری خراسان جنوبی است. این بنا به شکل شش ضلعی ساخته شده که در رأس به شکل مخروطی و به رنگ سفید در آمده است و گفته می شود که مربوط به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار است.
کلاه فرنگی روی سر بنای ایرانی
عمارت ارگ فرم "زیگوارتی" و "شش اشکوبه" ای دارد و طاق های زیبایی در آن به چشم می خورد. کلاه فرنگیبیرجند در میدان طالقانی، خیابان مطهری قرار دارد و بعد از ساعات اداری قابل بازدید است.
کلاه فرنگی شوشتر
کلاه فرنگی شوشتر بقایای برج 8 ضلعی در کنار رود شطیط است که بر فراز تپه کوتاهی مشرف به بند میزان ساخته شده.
کلاه فرنگی روی سر بنای ایرانی
مردم شوشتر این بنا را کلاه فرنگی می‌نامند که دیدگاه قیصر روم یا شاپور ساسانی بر پهنه رودخانه و نظارت بر کار کارگران بوده‌است، بنا به نظریه دیگری از این برج بر مقدار و شدت جریان رودخانه نظارت می‌شده‌است.
کلاه‌فرنگی بندرعباس
عمارت کلاه‌فرنگی بندرعباس در بخش مرکزی این شهرستان قرار دارد و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان به حساب می آید.
این بنا گمرک قدیمی و تاریخی شهر بندرعباس و محل تجارتخانه داخلی و خارجی بوده و مربوط به دوره صفویه است که در مجاورت اسکله قدیمی بندرعباس در بلوار طالقانی قرار دارد. از آنجا که این عمارت از معماری اروپایی آن دوره تأثیر گرفته، مثل تعداد زیادی از عمارات دوره قاجاریه به‌عمارت کلاه‌فرنگی معروف شده است.
کلاه فرنگی پایتخت
اما تهران هم از کلاه فرنگی ها بی نصیب نمانده است. معروف ترین کلاه فرنگی تهران متعلق به زندان یا همان باغ موزه قصر است که تا پیش از آن متروک مانده بود اما در زمان حکومت رضا شاه تبدیل به زندان شد.
کلاه فرنگی روی سر بنای ایرانی
این ساختمان حدفاصل سه راه زندان، پل سیدخندان، خیابان شریعتی و خیابان پلیس فعلی قرار دارد و بنای آن مربوط به دوره قاجار است. این اثر در تاریخ 17 خرداد 1379 با شمارهء ثبت 2693 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
امامزاده سهل بن علی جاذبه زیارتی اراک