در گوشه و کنار ایران، آسیابهای فراوانی از دوره‌های مختلف تاریخی به جا مانده است که برخی از آنها به وسیله نیروی حیوانات کار می‌کردند و برخی مانند آسیابهای بادی نشتیفان در خراسان با نیروی باد به حرکت می‌افتادند و برخی نیز با نیروی آب، اما این موضوع که در دل کویری خشک و بی‌آب آسیابی ساخته شده باشد که نیروی محرکه آن آب باشد، امری شگفت‌انگیز به شمار می‌رود.
اگر می‌خواهید تنها آسیاب آبی جهان در دل کویر را ببینید باید کوله بار سفر را به استان یزد و کویر مرکزی ایران ببندید و از آسیاب آبی اشکذر دیدن کنید. این آسیاب در حاشیه غربی کویر یزد و در ضلع جنوب شرقی در 20 کیلومتری شهر یزد در امتداد مسیر جاده اصلی رستاق که اشکذر را به بندر آباد و روستاهای مجاور متصل می‌کند، واقع شده است.
وقتی به این منطقه رسیدید انتظار دیدن یک رود و آسیابی با پره‌های بزرگ نداشته باشید. در حقیقت شما روی سطح زمین هیچ چیزی نمی‌بینید؛ چراکه کل مجموعه آسیاب در زیر زمین قرار گرفته است و آب مورد نیاز این آسیاب آبی به وسیله قنات و آب جاری شده در آن تامین می‌شود.
این موضوع خود به تنهایی شگفتی دیدن این مجموعه را برای هر گردشگری دوچندان می‌کند. در حقیقت تنها چیزی که شما از ساختمان این آسیاب روی سطح زمین مشاهده می‌کنید یک دروازه طاقدار آجری است که شما را به عمق زیرین کویر هدایت می‌کند. مجموعه اصلی آسیاب در عمق هفت متری زمین احداث شده که برای رسیدن به آن باید از دالانی شیبدار بگذرید.
آسیاب آبی اشکذر از بزرگترین آسیاب های ایران است که متعلق به دوره صفویه بوده و زمانی با آب قنات همّت آباد سنگ های آن با قدرت تمام می چرخیده است. ورودی آسیاب دالانی شیب دار به طول 56 متر است که به قسمت اصلی آسیاب که هشت ضلعی است می رسد. سقف این هشت ضلعی به شکل گنبدی بنا شده است. سقف و مقرنس کاری های بنا با نقوش هندسی از ابتکارهای معماری کهن ایرانی است. آجر تنها مصالح ساختمانی این بنای دیدنی است.
آسیاب آبی اشکذر یکی از 10 آسیاب ثبتی استان یزد به حساب می آید که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از ویژگی‌های منحصر به فرد آن می‌توان به مقرنس کاری فضای اصلی، نقوش هندسی در اطراف دیواره‌ها، آجرکاری ظریف در محوطه اصلی آسیاب و صحن آن اشاره کرد. این آسیاب در عصر آبادانی خود تنها آسیاب منطقه میبد تا اشکذر بوده و ساعتی سی و پنچ من شاه آرد از زیر سنگ‌های پر قدرت آن به دست می‌آورده‌اند.
آسیابی آبی در دل کویر
راه ورود به صحن اصلی 56 متر طول و 4.10 متر عرض دارد. جالب‌ترین نکته در مورد این بنا، اختلاف دمای داخل آسیاب با فضای داغ و گرم بیرون آن است. این آسیاب در زمان سید رکن‌الدین قاضی، متوفی در 732 هجری قمری ساخته شده، ولی از هویت و قدمت اولیه این آسیاب هیچ گونه اظهارنظر دقیق همراه با اسناد و مدارک مستدل موجود نیست.
در صفحه 140 کتاب آثار تاریخی یزد در مورد آسیاب آبی اشکذر آمده است:
«این آسیاب از عجایب قابل دیدن در منطقه رستاق و یکی از بزرگترین آسیابهای ایران است که متاسفانه به علت خشک شدن قنات همت‌آباد از کار افتاده و به کلی متروک شده است. آسیاب مذکور در عصر آبادانی یعنی تا چند سال قبل یگانه آسیاب منطقه میبد تا اشکذر بوده است و ساعتی سی و پنج من، آرد از زیر سنگ‌های پرقدرت آن به دست می‌آوردند.»
ميدان ميرچخماق (امير چخماق)